Poczucie bezpieczeństwa jest tym, czym się staje.
Wprowadzenie
Stosunkowo niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, iż w Polsce od dłuższego już czasu obowiązują powszechnie obowiązujące przepisy prawne, wcześniejsze niż ustawa o ochronie sygnalistów, zobowiązujące określone podmioty do wdrożenia regulacji wewnętrznych, dających możliwość (głównie pracownikom) zgłaszania naruszeń prawa w określonych obszarach aktywności tych podmiotów. Przywołane tutaj akty prawne, to:
Regulacji te nakazują „instytucjom obowiązanym” do opracowania oraz wdrożenia wewnętrznej procedury anonimowego zgłaszania przez pracowników lub inne osoby wykonujące czynności na rzecz „instytucji obowiązanej” rzeczywistych lub potencjalnych naruszeń przepisów z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Najszerszy zakres podmiotowy w zakresie wskazania „instytucji obowiązanych” określa ustawa z dnia 1 marca 2018 r o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, wskazując blisko trzydzieści kategorii podmiotów, które zobowiązane są do opracowania i wdrożenia takiej regulacji. Przykładowo, są to:
Jest to więc, jak widać, dość szeroka grupa podmiotów zobowiązanych do opracowania oraz wdrożenia wewnętrznej procedury anonimowego zgłaszania naruszeń, przy czym spora ich część nie jest świadoma tego obowiązku i potencjalnych kar nakładanych z tytułu niewdrożenia tej regulacji. Z kolei Ustawa jako podmioty zobowiązane do wprowadzenia regulacji w tym zakresie wskazuje podmioty prawne, na rzecz których według stanu na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku wykonuje pracę zarobkową co najmniej 50 osób, przy czym do tej liczby wlicza się pracowników w przeliczeniu na pełne etaty lub osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudniają do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia. Powyższe ograniczenie (próg 50 osób) nie ma jednak zastosowania do podmiotu prawnego wykonującego działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska, objętych zakresem stosowania aktów prawnych Unii Europejskiej wymienionych w części I.B i II załącznika do dyrektywy 2019/1937.
Założenia
W ramach niniejszej analizy przedstawiono analizę luki w zakresie potencjalnej zgodności funkcjonującej w ramach „podmiotów obowiązanych” Procedury anonimowego zgłaszania przez pracowników lub inne osoby wykonujące czynności na rzecz instytucji obowiązanej rzeczywistych lub potencjalnych naruszeń przepisów z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu " (dalej „Procedura”) z wymogami wynikającymi z ustawy o ochronie sygnalistów (dalej „Ustawa”). Celem analizy jest wypracowanie stanowiska dotyczącego ewentualnego połączenia wymagań wynikających z dotychczas obowiązującej w instytucjach obowiązanych Procedury z obowiązkami wynikającymi z Ustawy w ramach jeden regulacji wewnętrznej. Pierwsza część analizy ma charakter porównawczy, tzn. dokonujemy w niej próby porównania dotychczasowych zapisów funkcjonującej w ramach instytucji obowiązanych Procedury z obowiązkami wskazanymi w Ustawie, w odniesieniu do kluczowych zagadnień. W drugiej części wskazujemy swoje stanowisko w kontekście przywołanego powyżej połączenia obu regulacji.
Zastrzeżenie
Ilekroć w ramach niniejszej analizy będę się posługiwał pojęciem „Procedura”, będę miał na myśli regulacje wewnętrzne wdrożone przez „instytucje obowiązane” na mocy ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, RMF w sprawie odbierania zgłoszeń dotyczących naruszeń przepisów z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu oraz RMRiF w sprawie systemu zarządzania ryzykiem i systemu kontroli wewnętrznej oraz polityki wynagrodzeń w bankach. Z kolei pod pojęciem „Ustawa” rozumiem regulację, którą podmiotu obowiązane będą musiały wdrożyć do dnia 25 września 2024 roku.
Analiza porównawcza
2. Ustawa jako podmioty uprawnione do zgłaszania naruszeń prawa (sygnaliści) wskazuje:
1) Pracowników oraz pracowników tymczasowych,
2) Osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie
umowy cywilnoprawnej,
3) Przedsiębiorców,
4) Prokurentów,
5) Akcjonariusz lub wspólników,
6) Członków organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej
nieposiadającej osobowości prawnej;
7) Osób świadczących pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy
lub dostawcy,
8) Stażystów, wolontariuszy lub praktykantów;
9) Funkcjonariusz w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji
Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego,
Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby
Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby
Więziennej oraz ich rodzin;
10) Żołnierzy w rozumieniu art. 2 pkt 39 ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny.
1) Korupcji;
2) Zamówień publicznych;
3) Usług, produktów i rynków finansowych;
4) Przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
5) Bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
6) Bezpieczeństwa transportu;
7) Ochrony środowiska;
8) Ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
9) Bezpieczeństwa żywności i pasz;
10) Zdrowia i dobrostanu zwierząt;
11) Zdrowia publicznego;
12) Ochrony konsumentów;
13) Ochrony prywatności i danych osobowych;
14) Bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
15) Interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu
terytorialnego oraz Unii Europejskiej;
16) Rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji
i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych;
17) Konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela – występujące w stosunkach
jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązane z dziedzinami wskazanymi
w ramach pkt 1–16 powyżej.
1) Odmowę nawiązania stosunku pracy,
2) Wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy,
3) Niezawarcie umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony
po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, niezawarcie kolejnej umowy o pracę na
czas określony lub niezawarcie umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu
umowy o pracę na czas określony – w przypadku gdy sygnalista miał uzasadnione
oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa,
4) Obniżenie wysokości wynagrodzenia za pracę,
5) Wstrzymanie awansu albo pominięciu przy awansowaniu,
6) Pominięcie przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą
lub obniżeniu wysokości tych świadczeń,
7) Przeniesienie na niższe stanowisko pracy,
8) Zawieszenie w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych,
9) Przekazanie innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków sygnalisty,
10) Niekorzystną zmianę miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy,
11) Negatywną ocenę wyników pracy lub negatywnej opinii o pracy,
13) Nałożenie lub zastosowanie środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka
o podobnym charakterze,
14) Przymus, zastraszanie lub wykluczenie,
15) Mobbing lub dyskryminację,
16) Niekorzystne lub niesprawiedliwe traktowanie,
17) Wstrzymanie udziału lub pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach
podnoszących kwalifikacje zawodowe,
21) Nieuzasadnione skierowanie na badania lekarskie, w tym badania psychiatryczne,
22) Działanie zmierzające do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze
lub w danej branży na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia
sektorowego lub branżowego,
23) Spowodowanie straty finansowej, w tym gospodarczej, lub utraty dochodu,
24) Wyrządzenie innej szkody niematerialnej, w tym naruszeniu dóbr osobistych,
w szczególności dobrego imienia sygnalisty.
1) Wypowiedzenie umowy, której stroną jest sygnalista, w szczególności dotyczącej
sprzedaży lub dostawy towarów lub świadczenia usług, odstąpienie od takiej umowy lub
rozwiązanie jej bez wypowiedzenia,
2) Nałożenie obowiązku lub odmowę przyznania, ograniczenie lub odebranie uprawnienia,
w szczególności zezwolenia lub ulgi.
1) W postaci papierowej – na adres do korespondencji wskazany przez Rzecznika Praw
Obywatelskich lub organ publiczny przyjmujący zgłoszenie,
2) W postaci elektronicznej – na adres poczty elektronicznej lub adres elektronicznej
skrzynki podawczej, lub adres do doręczeń elektronicznych, wskazane przez Rzecznika
Praw Obywatelskich lub organ publiczny przyjmujący zgłoszenie, lub za pośrednictwem
przeznaczonego do tego formularza internetowego lub aplikacji wskazanej przez organ
publiczny jako aplikacja właściwa do dokonywania zgłoszeń w postaci elektronicznej.
1) Przeciwko interesom finansowym Unii Europejskiej,
2) Związane z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych,
3) Dotyczące mienia wielkiej wartości, grożące szkodą wielkiej wartości lub taką szkodę
powodujące,
4) Łapownictwa i płatnej protekcji,
5) Prania pieniędzy lub fałszowania faktur oraz posługiwania się takimi fakturami można
dokonać także bezpośrednio do prokuratora.
1) Kto, chcąc, aby inna osoba nie dokonała zgłoszenia, uniemożliwia jej to lub istotnie
utrudnia, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do
roku. Jeżeli sprawca takiego czynu stosuje wobec innej osoby przemoc, groźbę bezprawną
lub podstęp, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3,
2) Kto podejmuje działania odwetowe wobec sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu
zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, podlega grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Jeżeli sprawca takiego czynu działa
w sposób uporczywy, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3,
3) Kto wbrew przepisom ustawy ujawnia tożsamość sygnalisty, osoby pomagającej
w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, podlega grzywnie,
karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku,
4) Kto dokonuje zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, wiedząc, że do naruszenia prawa
nie doszło, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności
do lat 2,
5) Kto, będąc odpowiedzialnym za ustanowienie procedury zgłoszeń wewnętrznych, wbrew
przepisom ustawy procedury tej nie ustanawia lub ustanawia ją z istotnym naruszeniem
wynikających z ustawy wymogów, podlega karze grzywny.
Ryzyko dla „instytucji obowiązanych” wynikające z ewentualnego połączenia w ramach jednej regulacji wymagań wynikających z dotychczas obowiązującej Procedury z obowiązkami wskazanymi w Ustawie
W tym kontekście warto zwrócić uwagę na treść „uzasadnienia” do projektu ustawy o sygnalistach, zgodnie z którym projektodawca nie zdecydował się na wprowadzenie możliwości wdrożenia anonimowego trybu dokonywania zgłoszeń wewnętrznych, jak i zgłoszeń zewnętrznych. Oznacza to, iż dla skutecznego dokonania zgłoszenia, osoba zgłaszająca będzie musiała podać dane identyfikujące taką osobę i umożliwiające kontakt z taką osobą. Zgłoszenia anonimowe nie będą podlegały rygorom ustawy, co oznacza, iż mogą one być pozostawione bez rozpoznania. Niemniej w przypadku, w którym podmiot prawny lub organ publiczny zdecydują się rozpatrywać zgłoszenia anonimowe, należało będzie odpowiednie regulacje tej kwestii umieścić odpowiednio w procedurze zgłoszeń wewnętrznych podmiotu prawnego lub procedurze zgłoszeń zewnętrznych organu publicznego. (…) Jeżeli informacja o naruszeniu zostanie zgłoszona podmiotowi prawnemu lub organowi publicznemu lub ujawniona publicznie anonimowo i, z jakiejkolwiek przyczyny, dojdzie następnie do ujawnienia tożsamości zgłaszającego, który doświadczy działań odwetowych, przepisy ustawy o środkach ochrony określonych w projektowanym rozdziale dotyczącym zakazu działań odwetowych i środków ochrony znajdą zastosowanie, jeżeli spełnione zostaną warunki określone w art. 6 ustawy (uzasadnione podstawy zgłoszenia). Rezygnacja z możliwości dokonywania zgłoszeń anonimowo uzasadniona jest przesłankami o charakterze praktycznym, takimi jak ryzyko nadmiernego wpływu informacji przypadkowych i o niskiej wartości z perspektywy rzeczywistego przeciwdziałania naruszeniom czy trudności w uzyskaniu dodatkowych informacji od zgłaszającego, gdy już przekazane informacje są istotne, lecz niepełne. W przypadku zgłoszeń anonimowych problematyczne byłoby także niekiedy późniejsze udowodnienie, na potrzeby jakiegokolwiek postępowania, związku przekazanej informacji z osobą zgłaszającego. Należy mieć także na uwadze koszty i obciążenie organizacyjne związane z przetwarzaniem licznych informacji, potencjalnie bezwartościowych, w ramach ustanowionych mechanizmów zgłaszania.
W podobnym kierunku rozwija tę kwestię w swojej opinii „Grupa robocza ds. ochrony osób fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych” [i]. Jak wskazuje się w opinii, anonimowość może być problematycznym rozwiązaniem, zarówno z perspektywy zgłaszającego, jak i organizacji, w ramach której następuje zgłoszenie, zważywszy że:
Warto tutaj przywołać brzmienie art. 10 ust. 2 Ustawy, zgodnie z którym ustawa nie wyłącza stosowania przepisów odrębnych, przewidujących szczególny tryb zgłaszania naruszeń prawa, w tym rozpatrywania informacji o naruszeniu prawa zgłoszonych anonimowo. Wskazany zapis w sposób jednoznaczny sugeruje, iż wskazany w Ustawie tryb zgłaszania naruszeń ma charakter generalny, natomiast anonimowe zgłaszanie naruszeń, wynikające z przepisów wskazanych na początku analizy, jest formą szczególną trybu i nie ma charakteru powszechnego. Można zatem założyć, iż na etapie pisania projektu ustawy jej autorzy za podstawę przyjęli formułę zgłoszenia imiennego, tj. ze wskazaniem tożsamości sygnalisty, oczywiście z zachowaniem poufności danych zgłaszającego oraz ochrony samego sygnalisty.
Konkluzja
Biorąc powyższe pod uwagę, wydaje się, iż wdrożenie obowiązków wynikających z Ustawy w ramach wcześniej funkcjonujących w „instytucjach obowiązanych” Procedur, generuje dla takich podmiotów rzeczywiste ryzyka, zwłaszcza w obszarze ich zdolności do wywiązania się z obowiązków wynikających z Ustawy, przy założeniu, iż sygnaliści będą mieli możliwość anonimowego zgłaszania naruszeń. Bardziej racjonalnym rozwiązaniem będzie więc zagwarantowanie takiej anonimowości jedynie pracownikom „instytucji obowiązanych” oraz innym osobom wykonującym czynności na rzecz takich podmiotów w ramach dotychczasowej Procedury, natomiast w obrębie nowej regulacji przyznać sygnalistom (bardzo szeroko wskazanym przez Ustawę) prawo do zgłaszania naruszeń (także w obrębie nowo opisanych obszarach), pod warunkiem wskazania swojej tożsamości.
Opracował
Arkadiusz Kraus
A2KP KANCELARIA Sp. z o.o.
[i] Grupa robocza powołana na mocy art. 29 dyrektywy 95/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 1995 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych i swobodnego przepływu tych danych; opinia 1/2006 w sprawie zastosowania unijnych zasad ochrony danych do wewnętrznych systemów informowania o nieprawidłowościach w dziedzinie księgowości, wewnętrznych kontroli księgowych, spraw związanych z audytem, zwalczania przekupstwa oraz przestępstw bankowych i finansowych
(http://ec.europa.eu/justice/policies/privacy/docs/wpdocs/2006/wp117_pl.pdf).
Aktualności / BLOG
Zapewniamy zgodność z przepisami ochrony danych osobowych.
Jesteśmy też ekspertami w dziedzinie prawa pracy.
Aenean sagittis mattis purus ut hendrerit. Mauris felis magna, cursus in venenatis ac, vehicula eu massa. Quisque nunc velit, pulvinar nec iaculis id, scelerisque in diam. Sed ut turpis velit. Integer dictum urna iaculis vestibulum finibus. Etiam tempus dictum rhoncus. Nam vel semper eros. Ut molestie sit amet sapien vitae semper. Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada fames ac turpis egestas.
Aktualności
Jesteśmy najlepsi
A2KP KANCELARIA Sp. z o.o.
43-300 Bielsko Biała,
ul Ulica Grażyńskiego 71